Sümela Manastırı,
Trabzon ili,
Maçka ilçesi,
Altındere köyü sınırları içerisinde yer alan (Eski
Yunanca adı: Panagia) deresinin batı yamaçlarında Kara (Eski Yunanca adı: Mela) tepesi üzerinde deniz seviyesinden 1.150 m yükseklikteki eski
Yunan Ortodoks manastırıdır.
Kilisenin MS 365-395 tarihleri arasında inşa edildiği sanılmaktadır.
Anadolu'da sıkça rastlanılan
Kapadokya kiliseleri tarzında yapılmış, hatta Trabzon'da
Maşatlık mevkiinde benzeri bir mağara kilisesi daha vardır. Kilisenin ilk kuruluşu ile manastır haline dönüşümü arasındaki bin yıllık dönem hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Karadeniz Rumları arasında anlatılan bir efsaneye göre Atina'lı
Barnabas ile
Sophronios adlı iki keşiş aynı rüyayı görmüşler; rüyalarında,
İsa’nın öğrencilerinden Aziz
Luka’ın yaptığı üç Panagia ikonundan,
Meryem'in bebek İsa’yı kollarında tuttuğu ikonun bulunduğu yer olarak Sümela'nın yerini görmüşler. Bunun üzerine birbirlerinden habersiz olarak deniz yoluyla Trabzon'a gelmiş, orada karşılaşıp gördükleri rüyaları birbirlerine anlatmış ve ilk kilisenin temelini atmışlardır. Bununla birlikte manastırdaki
fresklerde sıkça yer alıp, özel bir önem verilen
Trabzon İmparatoru III. Aleksios'un (1349-1390) manastırın gerçek kurucusu olduğu sanılmaktadır.
[1]
18 Nisan 1916’dan 24 Şubat 1918’e kadar süren Rus işgali sırasında Maçka civarındaki diğer manastırlar gibi bağımsız bir
Pontus devleti kurmak isteyen Rum milislerin karargahı olmuş,
nüfus mübadelesi ile bölgedeki Hristiyanların
Yunanistan'a gönderilmesinin ardından önemini yitirerek
T.C. Kültür Bakanlığı tarafından yakın zamanda onarılana dek kaderine terk edilmiştir.
[3]
Yunanistan'a
mübadele ile göçen Karadenizli Rumlar
Veria kentinde Sümela adını verdikleri yeni bir kilise inşa etmişlerdir. Her yıl Ağustos ayında tıpkı geçmişte Trabzon Sümela'da yaptıkları gibi yeni manastırın çevresinde geniş katılımlı şenlikler düzenlemektedirler.
2010 yılında
Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti'nin izni ile Hıristiyanlarca
Meryem Ana'nın göğe yükseliş günü olarak kabul edilen ve kutsal sayılan 15 Ağustos günü 88 yıl aradan sonra ilk ayin düzenlenmiş, ayini
Fener Rum Patriği Dimitri Bartholomeos yönetmiştir.